مناظره و شرايط و آداب و آفات آن

ظاهراً در فرهنگ اسلامی دو تلقی از مناظره وجود داشته است: يكی آنچه در حکم جدل و مناظره ی تند امروزی بوده و در آن اهداف تعليمی دنبال نمي شده و فقط برای نشان دادن برتري يكی بر ديگری صورت می گرفته است، كه طبيعتاً وجه های منفی داشته و در منابع مترادف مجادله گرفته شده است. ما تلقی ديگری از مناظره مرادف مشاوره و مذاکره بوده و ديد مثبتی ايجاد می كند.

در این مقاله از سایت دانشفا به مناظره ،شرایط و آداب آن میپردازیم:

مناظره، واژه ای عربی و از ریشه نَظَر، نَظَراً، مْظَراً و منْظَرَه است. اصل معنای «النَّظَـرَ» دیدن با چشم است. مناظره در ادب فارسی به معنی جدال کردن، با هم بحث کردن، با هم سؤال و جواب کردن، با هم نظر کردن، یعنی فکر کردن در حقیقت و ماهیت چیزي، مجادله و نزاع با همدیگر و نیز بحث با یکدیگر در حقیقت و ماهیت چیزي، به کار رفته است و در اصطلاح به، مکالمه و گفتگویی دوطرفه که هر یک، با استدلال و ارائه براهین سعی می کند، برتری و فضیلت خویش را بر دیگری به اثبات رساند، گفته میشود. مناظره عبارت است از: گفت و گو و نکته بینی طرفین رو در رو و بـه میان آوردن هـر آنچه به آن معتقد هستند.

مناظره، یکی از انواع ادبی است که بر اساس گفت و گو بین دو طرف یـا بیشتر، درباره موضوعی شکل می گیرد که در آن هر یک از طرفین، مطالب و دلایلـی را بـرای اثبات مدعای خود بیان می کند. موضوع مناظره ممکن است مسائل علمی، عقیدتی، اخلاقی، اجتماعی و… باشد. در برخی از مناظره ها، رسیدن به حقیقت یک امر دنبال می شود. مناظره، در آغاز فنی بوده است که به یاری آن اسلام به غیر مسلمانان به ویژه متفکران غیرمسلمان عرضه شده و اغلب جنبه فردی داشته اسـت. در حقیقت می توان گفت که مناظره ها در کار مایه های گوناگون، از روزگار پیامبر رخ داده است.

در لغت نامه های كهن عربی، «مذاكره و مناظره» بر وزن مفاعله هستند و چون معنای غالب باب مفاعله مشاركت است، به نظر می رسد اين واژگان كه بار «بيان» نيز دارند، براي بيان اطلاع و موضوعی دستكم بين دو نفر استعمال شوند. مناظره از ريشه «نظر»، به معنای برابر كردن، هم پايه كردن، تشبيه كردن، رقابت كردن، هم چشمی كردن، مناظره كردن، بحث كردن و نظارت داشتن است.

در باب ريشه نَظَرَ، راغب اصفهانی آن را به معنای گرايش ديد برای فهماندن، رؤيت يك چيز و نيز شناخت به دست آمده از جستجو دانسته است. برخی با شبيه دانستن مناظره در معنای آموزشي آن با مناظرات حضرت رسول(ص) با اهل كتاب و مخالفان كوشيده اند مبنايي اسلامی برای اين شيوه بيابند. منيرالدين احمد معتقد است كه مناظره، در سده دوم هجری تولد يافته و كار مايه ی آغازين آن مسائل كلامی بوده است. مناظره، عملاً پيش از سده دوم در تمدن اسلامی به چشم می خورد و از همان زمان، در حوزه های حديثی و ادبی نيز كاربست فراوان داشته است.