بلوغ در روایات

فقها و محدثان در کتب روایی و فقهی به مناسبت های مختلف از بلوغ سخن به میان آورده اند و آن را محور بحث خود قرار داده اند. فقها در کتاب های روایی در قسمت کتاب طهاره و حجـر و در کتاب های فقهی در باب عبادات، نظیر روزه و حج. در باب معاملات نکاح، حجر، مضاربه، مزارعه و… و همچنین در قسمت جزا، نظیر باب اجرای حدود و قصاص، در مورد بلوغ بحث کرده اند. اهمیت بلوغ در فقه به اندازه ای است که فقها تمامی احکام اسلام اعم از عبادات و معاملات به سه شرط بلوغ، عقل و قدرت مشروط می دانند.

بلوغ در پسر و دختر به یکی از سه چیز شناخته می شود: اول روئیده شدن موی خشن در عانه (زیر ناف بالای قبل) و موهای ریز و ضعیف اعتباری ندارد. دوم بیرون آمدن منی در بیداری یا خواب، به جماع یا محتلم شدن یا غیر اینها. سوم سن است و آن در پسر پانزده سال تمام و در دختر نه سال تمام است. در احادیث و روایات نیز ضابطه تشخیص بلوغ کودک اعم از ذکور و اناث، رسیدن به سن حلم و محتلم شدن ذکر شده است. معیار بلوغ در پسر و دختر، پایان دوره کودکی و تکامل غریزه جنسی و رسیدن به حد حلم و اختلام است.

در روایت منقول از عمار ساباطی آمده است که از امام صادق (ع)پرسیدند: چه وقت بر پسر نمار واجب می شود؟ حضرت فرمودند: وقتی که به سن 13 سالگی برسد و اگر قبل از این تاریخ محتلم شود نماز بر او واجب می شود و حکم خدا و قوانین الهی بر وی جاری می شود و دختر مانند او است هر گاه به سن سیزده سالگی برسد و یا قبل از سیزده سالگی حیض گردد نماز بر او واجب می شود و حکم تکلیف به او جریان می یابد. از روایت فوق می توان نتیجه گرفت که سن در تعیین بلوغ موضوعیت ندارد و آنچه علامت بلوغ است اختلام در پسران و حیض در دختران است .

در روایت عبدالله بن سنان نیز آمده است: عن الصادق (ع) و اذا بلغ الغلام ثلاث سنه کتب له الحسنه و کتب علیه السیئه و عوقب. و لذا بلغت السحادیه تسع سنین فکذلک. و ذلک انها تحیض تسع سنین. در این روایت به خوبی مشخص شده است که دختران در حدود 9 سالگی حیض می شوند و هیچ دختری زودتر از سن 9 سالگی بالغ نمی شود و مناط بلوغ حیض است.

در کتاب المعجم الوسیط، این کلمه این گونه معنا شده است: «البلوغ نضج الوظـایف الجنسـیه»؛ یعنی بلوغ، رسیدن و پختگی در وظایف جنسی است. همین معنا از لسان العرب ابن منظور و تاج العروس زبیدی، و سایر کتاب ها اسـتفاده می شود. فقها نیز بلوغ را عمدتاً برای تکامل قوای جسمی به کار می برند و می توان گفت مراد فقها از این واژه، همان بلوغ طبیعی است، همین مسئله سبب شد که بلوغ در معنای اخیـر، شـرط صحت امـور عقلی چون معاملات و تصرف در اموال خویشتن قرار بگیرد.